Mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật trong việc xây dựng đội ngũ công chức nhà nước ở Việt Nam hiện nay

Đã từ rất lâu trong lịch sử tư tưởng triết học nhân loại, các triết gia đã đề cập đến mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật. Nhà bách khoa toàn thư của Hy Lạp cổ đại Aristoteles đã có những tư tưởng sâu sắc về vấn đề này. Cho tới thời cận đại, Montesquieu – người đặt nền móng cho tư tưởng nhà nước pháp quyền tư sản, trong cuốn Bàn về tinh thần pháp luật, cũng không bàn về pháp luật trong sự tách rời tuyệt đối với đạo đức, mà giữa pháp luật và đạo đức có mối liên hệ và tác động qua lại lẫn nhau. Tất cả những điều đó cho thấy tính quy luật của mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật đã được các nhà tư tưởng trong lịch sử phát hiện ra.

Thời đại hiện nay với sự phát triển mạnh mẽ của lực lượng sản xuất, quá trình toàn cầu hóa và sự phát triển kinh tế thị trường đã đặt ra nhiều vấn đề cấp bách liên quan tới mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật cần được nhận thức và làm rõ. Liệu sự phát triển của nhà nước pháp quyền với tính tối thượng của pháp luật có gạt bỏ vai trò của đạo đức trong xã hội? Liệu đạo đức có bị tàn lụi cùng những cuộc cạnh tranh lợi nhuận trong kinh tế thị trường? Tất cả những vấn đề đặt ra đó của mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật đang từng ngày từng giờ tác động tới cuộc sống của con người trong xã hội hiện đại, đặc biệt là những công chức nhà nước. Bởi lẽ, khác với những công dân bình thường trong xã hội, công chức nhà nước là những người trực tiếp xây dựng và thực thi chính sách, pháp luật của nhà nước. Muốn vậy, họ cần phải là những con người của đạo đức và pháp luật. Công chức nhà nước của nhà nước pháp quyền, nơi pháp luật có vị trí tối thượng, cần phải là những người có ý thức pháp luật cao trong xã hội, am hiểu pháp luật và có ý thức tự giác tuân thủ pháp luật. Tuy nhiên, ý thức pháp luật cao chưa đủ, đội ngũ công chức nhà nước còn cần phải luôn đề cao trách nhiệm đạo đức trong thực thi pháp luật, có như thế pháp luật mới không bị lợi dụng vì những mục đích vị kỷ. Do đó, hơn ai hết, công chức nhà nước là những người chịu tác động vô cùng lớn của mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật. Điều này cho thấy tính tất yếu của việc vận dụng mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật vào xây dựng đội ngũ công chức nhà nước.

Hiện nay, xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đang là một yêu cầu cấp bách của Việt Nam trong quá trình đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng. Để xây dựng được nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đòi hỏi rất nhiều giải pháp đồng bộ, mang tính chiến lược lâu dài, trong đó xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức nhà nước là một giải pháp căn bản. Bởi lẽ, chung quy lại, mọi vấn đề của nhà nước hay bất cứ thiết chế xã hội nào khác cũng là vấn đề con người, cụ thể trong trường hợp của nhà nước, đó là đội ngũ cán bộ, công chức nhà nước. Đội ngũ cán bộ, công chức của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa chính là những người được nhân dân tín nhiệm trao quyền đại diện để thực hiện ý chí và nguyện vọng của nhân dân. Thông qua công chức nhà nước mà chính sách, pháp luật của nhà nước được ban hành và thực thi. Có thể nói, họ chính là “linh hồn” của nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa – một công cụ chính trị quan trọng để nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình.

Tuy nhiên, sự tác động của kinh tế thị trường đã và đang đặt ra không ít những thách thức đối với đội ngũ công chức nhà nước Việt Nam hiện nay. Một mặt, sự phát triển của kinh tế thị trường đòi hỏi tất yếu về mặt chính trị phải xây dựng nhà nước pháp quyền dân chủ; mặt khác, những mặt trái của kinh tế thị trường đã tác động tiêu cực tới đội ngũ công chức nhà nước, khiến một bộ phận công chức nhà nước thoái hóa, biến chất, suy thoái cả về phẩm chất đạo đức lẫn tinh thần thượng tôn pháp luật. Những biểu hiện của vi phạm về đạo đức và pháp luật như sự vô cảm trước những khó khăn của nhân dân, tình trạng nhũng nhiễu, vòi vĩnh nhân dân, nạn tham nhũng, sự thiếu trách nhiệm trong thực thi công vụ, nạn chạy chức, chạy quyền,… là những hiện tượng tiêu cực gây nhức nhối trong đội ngũ công chức nhà nước ở nước ta hiện nay. Những hiện tượng nêu trên đã gây tổn hại tới uy tín và sức mạnh của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Do đó, việc hạn chế, tiến tới loại trừ những hiện tượng suy thoái về đạo đức, yếu kém về pháp luật của đội ngũ công chức nhà nước là một nhiệm vụ quan trọng đặt ra trong quá trình xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay. Tiếp cận xây dựng đội ngũ công chức nhà nước từ góc độ vận dụng mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật có thể giúp chúng ta thực hiện được nhiệm vụ trên, tạo ra một đội ngũ công chức nhà nước vừa có phẩm chất đạo đức tốt vừa có ý thức pháp luật cao đáp ứng yêu cầu của nền hành chính công xã hội chủ nghĩa “tất cả vì nhân dân phục vụ”. Vì vậy, nhận thức đúng đắn mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật và vận dụng hiệu quả mối quan hệ này vào xây dựng đội ngũ công chức đáp ứng yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa chính
là mục đích của cuốn sách “Mối quan hệ giữa đạo đức và pháp luật trong việc xây dựng đội ngũ công chức nhà nước ở Việt Nam hiện nay”.